Απαιτούμενη κατάρτιση για άσκηση της ταξιδιωτικής ιατρικής
Ο τομέας της ταξιδιωτικής ιατρικής αναπτύχθηκε σημαντικά, ως αποτέλεσμα της ραγδαίας ανάπτυξης του αριθμού των διεθνών ταξιδιών και ιδιαίτερα ταξιδιών προς εξωτικούς και απομακρυσμένους προορισμούς. Αυτό που διαφοροποιεί την ταξιδιωτική ιατρική από άλλες ειδικότητες, είναι η ταχύτατη μεταβολή των δεδομένων που επικρατούν σε κάθε χώρα του κόσμου τη δεδομένη στιγμή, καθώς εξάρσεις επιδημιών, φυσικές καταστροφές και μεταναστεύσεις ομάδων πληθυσμού, μπορούν ανά πάσα στιγμή να αλλάξουν το σχετικό κίνδυνο για τον ταξιδιώτη. Αποτελεί τον τομέα φροντίδας υγείας που ασχολείται κυρίως με την πρόληψη των νοσημάτων που αφορούν τον ταξιδιώτη και κατά δεύτερο λόγο, με την εκτίμηση και αντιμετώπιση του ταξιδιώτη που νοσεί, μετά την επιστροφή του. Κατ’ επέκταση αποτελεί τομέα της δημόσιας υγείας, δεδομένης της εμπλοκής της στη διαχείριση εισαγόμενων νοσημάτων.
Η Ταξιδιωτική Ιατρική άπτεται πολλών ιατρικών ειδικοτήτων και υπο-ειδικοτήτων όπως η γενική ιατρική και τροπική ιατρική, η δημόσια υγεία, η προληπτική ιατρική, η γεωγραφική ιατρική, η λοιμωξιολογία, κ.α. Στις περισσότερες χώρες υπηρεσίες ταξιδιωτικής ιατρικής παρέχουν τόσο οι κλινικοί ιατροί, όσο και οι νοσηλευτές, οι επισκέπτες υγείας και οι φαρμακοποιοί.
Για την άσκηση της ταξιδιωτικής ιατρικής, απαιτούνται βασικές γνώσεις οι οποίες καθορίζονται από τη Διεθνή Εταιρεία Ταξιδιωτικής Ιατρικής (ISTM) ως «Body of Knowledge», το οποίο μπορεί επίσης να χρησιμεύσει ως μέσο, για τον καθορισμό του περιεχομένου της εγκυρότητας μιας διαδικασίας κατάρτισης.
Οι βασικές αυτές γνώσεις είναι η διεύρυνση των γνώσεων που απαιτούνται από επαγγελματίες υγείας, που ασχολούνται με το τομέα της ταξιδιωτικής ιατρικής, σε θέματα όπως είναι η παγκόσμια επιδημιολογία των νοσημάτων, ο προληπτικός εμβολιασμός, η πρόληψη της ελονοσίας, και παροχή συμβουλών πριν το ταξίδι, για να διαφυλαχθεί η υγεία των ταξιδιωτών. Το «Body of Knowledge» αναπτύχθηκε τον Σεπτέμβρη του 1999, από το Διοικητικό Συμβούλιο της Διεθνούς Εταιρείας Ταξιδιωτικής Ιατρικής (ISTM), το οποίο καθιέρωσε μια ομάδα από εμπειρογνώμονες -μέλη του- , με σκοπό την αξιολόγηση της γνώσης στο πεδίο της ταξιδιωτικής ιατρικής παγκοσμίως. Η αξιολόγηση αυτή διοργανώνεται με γραπτές εξετάσεις που διεξάγονται κατά τη διάρκεια του ετήσιου συνεδρίου της Εταιρείας και απονέμεται πιστοποίηση στους επιτυγχάνοντες (Certificate in Travel Health™/CTH™).
Η βάση των γνώσεων της ταξιδιωτικής ιατρικής περιλαμβάνει επιδημιολογία, τη μετάδοση και την πρόληψη λοιμωδών νοσημάτων και τη διαχείριση των μη λοιμωδών κινδύνων που σχετίζονται με το ταξίδι, τη πλήρη κατανόηση ενδείξεων και των διαδικασιών του εμβολιασμού, και την αναγνώριση των μεγάλων συνδρόμων σε ταξιδιώτες που επιστρέφουν (π.χ., πυρετός, διάρροια και εξάνθημα). Για τη διατήρηση της επάρκειας με βασικές γνώσεις, απαιτείται όλοι οι επαγγελματίες υγείας που παρέχουν υπηρεσίες ταξιδιωτικής ιατρικής, να επικαιροποιούν τις γνώσεις τους με συνεχιζόμενη εκπαίδευση, με συμμετοχή σε σχετικά εκπαιδευτικά προγράμματα (training courses, postgraduate courses), με πιστοποίηση (certificate, diploma, master) και συνέδρια, να έχουν πρόσβαση σε έγκυρες εθνικές και διεθνείς ιστοσελίδες (ιστοσελίδες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) των ΗΠΑ κ.α). Άλλοι τρόποι συνεχιζόμενης εκπαίδευσης περιλαμβάνουν τη συγγραφή άρθρων και κειμένων, σε σχετικά επιστημονικά περιοδικά και βιβλία αντίστοιχα, και διδασκαλία σε επαγγελματίες υγείας, με σχετικά θέματα σε εκπαιδευτικά και νοσηλευτικά ιδρύματα.
Αναλυτικά οι βασικές γνώσεις για την άσκηση της ταξιδιωτικής ιατρικής περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
Επιδημιολογία
Γενικές γνώσεις
Γεωγραφικές ιδιαιτερότητες/παγκόσμια διανομή ασθενειών και πιθανών κινδύνων υγείας
Εμβολιασμός /ανοσοποίηση (εμβόλια «ρουτίνας», απαιτούμενα και συνιστώμενα)
Βασικές αρχές και εκτίμηση ανοσολογικής απάντησης
Ενδείξεις/αντενδείξεις
Οδοί χορήγησης, δοσολογία, διάρκεια προστασίας, ανοσογονικότητα, αποτελεσματικότητα, ενδεχόμενες ανεπιθύμητες αντιδράσεις
Διαχείριση ανεπιθύμητων αντιδράσεων
Αξιολόγηση και διαχείριση πριν το ταξίδι
Σχετικό ιατρικό ιστορικό (π.χ. προηγούμενοι εμβολιασμοί, αλλεργίες, χρόνιες ασθένειες)
Εκτίμηση δρομολογίων ταξιδιωτών/παράγοντες κινδύνου (π.χ. προϋπάρχουσες δραστηριότητες, ταξιδεύοντας σε επαρχιακές ή αστικές περιοχές)
Αξιολόγηση υγείας/αντενδείξεων για να ταξιδέψει (π.χ. προϋπάρχουσες ασθένειες, καταλληλότητα να ταξιδέψει)
1. Ειδικές κατηγορίες πληθυσμού
Θέματα διαχείρισης σχετικά με ειδικούς πληθυσμούς:
• Αθλητές
• Επαγγελματίες ταξιδιώτες
• Ανθρωπιστικές αποστολές
• Ηλικιωμένοι ταξιδιώτες
• Βρέφη και παιδιά
• Μετανάστες/Προσφυγες
• Ταξιδιώτες με σκοπό την υιοθεσία (International adoptees)
• Ιεραπόστολοι/εθελοντές
• Εγκυμονούσες
• Φοιτητές
• Ταξιδιώτες με χρόνιες ασθένειες (διαβήτης, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, καρδιαγγειακά νοσήματα)
• Ταξιδιώτες με αναπηρίες
• Ανοσοκατασταλμένοι ταξιδιώτες, συμπεριλαμβανομένου HIV και AIDS
• VFR’s (οι επισκέπτες σε φίλους και συγγενείς στις χώρες καταγωγής τους)
2. Ειδικές διαδρομές
Θέματα που σχετίζονται με δραστηριότητες/δρομολόγια όπως:
• Κρουαζιέρες
• Αεροπορικά ταξίδια
• Οδικά ταξίδια
• Ταξίδια παρατεταμένης διάρκειας
• Extreme/ταξίδια σε έρημο/απομακρυσμένες περιοχές
• Ταξίδια της τελευταίας στιγμής
• Μαζικές συγκεντρώσεις (π.χ. προσκύνημα Hajj)
• Ταξίδια σε ψηλό υψόμετρο
• Ταξίδια σε περιοχές με επιδημίες
3. Πρόληψη και Αυτοθεραπεία
• Ταξιδιωτικό κυτίο πρώτων βοηθειών
• Χημειοπροφύλαξη
1. Ελονοσία
2. Διάρροια ταξιδιωτών
3. Φιλαρίαση
4. Ασθένεια υψομέτρου
• Αυτοθεραπεία
1. Ελονοσία
2. Διάρροια
• Ατομικά μέτρα προστασίας (π.χ προστασία από τα τσιμπήματα κουνουπιών [π.χ., κουνουπιέρες κρεβατιών, εντομοκτόνα])
4. Γενικά προληπτικά μέτρα όπως:
• Κατά την κατανάλωση τροφίμων και νερού.
• Επαφή με νερό γλυκό ή θαλασσινό.
• Επαφή με ζώα (συμπεριλαμβανομένου των πτηνών)
• Στενές διαπροσωπικές επαφές (π.χ. σεξουαλικώς μεταδιδόμενες ασθένειες)
• Ασφάλεια και προστασία
5. Προσβολή από ασθένειες κατά το ταξίδι
Ασθένειες που μεταδίδονται από νύγμα εντόμου
• Αφρικάνικος Πυρετός από νύγμα τσιμπουριού
• Δάγκειος πυρετός
• Ιαπωνική εγκεφαλίτιδα
• Κροτωνογενής εγκεφαλίτιδα
• Φιλαρίαση (π.χ. Loa loa, bancroftian, ογκοκέρκωση)
• Αιμορραγικός πυρετός
• Λεισμανίαση
• Lyme
• Ελονοσία
• Πανώλη
• Πυρετός Rift Valley
• Αφρικάνικη Τρυπανοσωμίαση
• Αμερικάνικη Τρυπανοσωμίαση
• Τυφοειδής πυρετός
• Ιός Δυτικού Νείλου
• Κίτρινου πυρετού
• Άλλες (Αναδυόμενες Λοιμώξεις)
Ασθένειες που μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο
• Διφθερίτιδα
• Ηπατίτιδα Β
• Ηπατίτιδα C
• Γρίπη
• Ιλαρά
• Μηνιγγιτιδοκοκκική ασθένεια
• Παρωτίτιδα
• Κοκκύτης
• Πνευμονοκοκκική ασθένεια
• Ερυθρά
• Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα
• Φυματίωση
• Ανεμοβλογιά
• Άλλες
Τροφιμογενή και υδατογενή νοσήματα
• Διάρροια των ταξιδιωτών
• Τυφοειδής πυρετός
• Αμοιβάδωση
• Χολέρα
• Ηπατίτιδα A
• Ηπατίτιδα E
• Κρυπτοσποριδίαση
• Κυκλοσπορίαση
• Γιαρδίαση
• Πολιομυελίτιδα
• Δηλητηρίαση από θαλασσινά/τοξίνες
• Σπογγώδης εγκεφαλίτιδα
• Άλλα
Ασθένειες που σχετίζονται με δήγμα ζώου
• Λύσσα
• Ιός του Έρπη τύπου B
Ασθένειες που σχετίζονται με επαφή νερού/περιβαλλοντικούς παράγοντες
• Μεταναστευτική Δερματική προνύμφη
• Λεγιονέλλα
• Σχιστοσωμίαση
• Τέτανος
6. Άλλες συνθήκες που σχετίζονται με το ταξίδι και με περιβαλλοντικούς παράγοντες
• Motion sickness
• Βαρότραυμα
• Θρόμβωση/εμβολή
• Jet lag
• Εγκαύματα, θερμική εξάντληση και θερμοπληξία
• Κρυοπαγήματα και υποθερμία
• Αναπνευστική δυσχέρεια/βλάβη (συσχετιζόμενη με υγρασία, ρύπανση, κτλ)
• Ασθένεια υψομέτρου
7. Απειλές για την προσωπική ασφάλεια
• Ατυχήματα (π.χ. τροχαία, πνιγμοί)
• Άλλα μέσα μεταφοράς
• Βίαιοι τραυματισμοί
8. Κοινωνικά πολιτιστικά θέματα
a. Πολιτισμικό σοκ/προσαρμογή (π.χ. ταξιδιώτες, μετανάστες, πρόσφυγες)
b. Επαναπατρισμένοι
Εκτίμηση μετά το ταξίδι
• Έλεγχος/αξιολόγηση των ταξιδιωτών που επιστρέφουν
• Καταστάσεις που απαιτούν περεταίρω εκτίμηση από ειδικευμένο επαγγελματία
Διάγνωση και αντιμετώπιση επιπλοκών των παρακάτω συμπτωμάτων
• Διάρροια
• Ηωσινοφιλία
• Πυρετός
• Ναυτία και/ή Εμετός
• Ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος
• Δερματικά προβλήματα
• Άλλα
Ιατρική Φροντίδα στο Εξωτερικό
• Διαδικασίες και εκτιμήσεις, όσον αφορά τους χώρους υπηρεσιών υγείας, εκτιμήσεις σχετικά με τον εντοπισμό ιατρικής περίθαλψης και συστάσεις όσον αφορά την πρόσβαση των φαρμάκων σε φτωχές περιοχές
• Οδηγίες που αφορούν μεταγγίσεις αίματος, σε ταξιδιώτες που ταξιδεύουν στο εξωτερικό
• Περιορισμοί της ιατρικής κάλυψης κατά τη διάρκεια διεθνών ταξιδιών και εναλλακτική ιατρική ασφάλιση για τους διεθνείς ταξιδιώτες
• Αεροπορική Ιατρική εκκένωση (evacuation)
Διαχείριση ταξιδιωτικού ιατρείου
• Εξοπλισμός
• Προμήθειες και αναλώσιμα
• Πηγές διαγνωστικών/εργαστηριακών εξετάσεων
• Αρχειοθέτηση (π.χ. πιστοποιητικά εμβολιασμού, αναφορά των ανεπιθύμητων ενεργειών)
• διαδικασίες ελέγχου λοιμώξεων
• Διαχείριση ιατρικών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης
Ταξιδιωτικές ιατρικές οδηγίες/πηγές
• Διεθνείς υγειονομικές προτάσεις και συμβουλές (π.χ. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και εθνικοί οργανισμοί δημόσιας υγείας)
• Διεθνείς κανονισμοί υγείας
• Εθνικές/τοπικές συστάσεις, συμπεριλαμβανομένου εθνικών/τοπικών ιδιαιτεροτήτων
• Ταξιδιωτικές πληροφορίες
Βιβλιογραφία
1. International Society of Travel Medicine – Προσπέλαση 21/02/2012
2. David R. Hill, Charles D. Ericsson, Richard D. Pearson et al. The Practice of Travel Medicine: Guidelines by the Infectious Diseases Society of America. CID 2006;43:1499-1539
